LỄ VÍA TRỜI MÙA XUÂN
1. Trời
là thủy tổ
Nghiên cứu văn học dân gian Việt Nam
“Trời là một bậc
quyền phép vô song ở trên cao, làm ra tất cả.
Trời có con mắt,
thấy tất cả, biết hết mọi sự xảy ra ở thế gian. Trời là cha đẻ muôn loài, xét
đến muôn việc, thưởng phạt không bỏ ai. Do đó mà con người tin có Đạo Trời, thờ
Trời, cho là Trời sinh, Trời dưỡng, và đến khi chết thì về chầu Trời.
Trời vô hình,
không nói, nhưng người ta tin là ở đâu đâu cũng có mặt của Trời, không một ai
tránh khỏi lưới Trời…” ([1])
Người Trung Hoa cổ xưa quan niệm Trời là thủy tổ.
Quan niệm này có thể tìm thấy trong Kinh
Thi qua câu: “Thiên sinh chưng dân…”
Giản Chi và Nguyễn Hiến Lê cho rằng chữ dân
ấy tức là chữ nhân.([2]) Như vậy, Thiên sinh chưng dân tức là Trời sinh ra con người.
Đổng Trọng Thư đời Hán cho rằng Trời là thủy tổ của
con người, nên viết trong sách Xuân Thu
Phồn Lộ như sau: “Thiên diệc nhân chi
tằng, tổ, phụ dã.” (Trời cũng là cụ, là ông, là cha con người.)
Ngày nay, khi cúng thời vào các giờ Tý, Ngọ, Mẹo,
Dậu, người đạo Cao Đài đọc bài xưng tán Đức Chí Tôn: Đại La Thiên Đế / Thái Cực Thánh Hoàng / Hóa dục quần sanh / Thống ngự
vạn vật… Như thế, đã tin rằng Trời sinh hóa và dưỡng nuôi vạn loại, trong
đó có con người.
Từ quan niệm Trời là thủy tổ con người mà có lễ tế
Giao, hay tế Nam Giao, tức là lễ tế Trời.
2. Lễ tế
Trời
Theo Đỗ Bằng Đoàn và Đỗ Trọng Huề, Kinh Lễ giải thích ý nghĩa lễ tế Trời
(tế Giao) như sau: “Tế Giao để trả ơn
Trời, muôn vật sinh ra bởi Trời, người ta sinh ra bởi tổ.” ([3])
Theo đạo hiếu, trong nhà con cháu giữ
cúng giỗ tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Trời cũng là cha của người, nhưng ngày xưa
dân chúng không được phép thờ cúng Trời mà phải nhường đặc quyền này cho Thiên tử (con Trời, vua). Kinh Lễ chép quy ước này như sau: “Vua thánh [vua giỏi, hiền minh] mới hay tế Đức Thượng Đế, con thảo mới hay
tế cha mẹ.” ([4])
Qua tài liệu dẫn trên, chúng ta thấy khi
Đức Thượng Đế mở đạo Cao Đài thì tất cả mọi người đều được thờ Trời là Cha của
mình, không còn phải “nhường” cho vua nữa.
Dưới triều Nguyễn nước ta, các vua chọn
một địa điểm ở phía
nam kinh thành để làm lễ tế Trời. Nơi này gọi là Giao, là một gò đất tròn
dựa theo quan niệm xưa trời tròn đất vuông (thiên viên địa phương). Kinh Dịch
có câu: “Những khí dương trong sạch, nhẹ
nhàng, nổi lên trên, bao trùm khắp cả trái đất làm thành hình tròn là trời.
Những khí âm vẩn đục, nặng đặc, lắng xuống dưới, thu gọn trong bầu trời làm
thành hình vuông là đất.” ([5])
Như vậy, tế đất thì chọn gò đất vuông,
nằm về phía bắc kinh thành. Tế Trời vì thế gọi là tế Nam Giao, và tế đất gọi là
tế Bắc Giao.
Tự điển Khang Hy giải thích: “Đông
Chí tự Thiên vu Nam
Đỗ Bằng Đoàn và Đỗ Trọng Huề viết: “Các đế vương ngày xưa đặt ra lễ tế Giao để
tế Trời đất, lấy nghĩa vua thay Trời trị dân vỗ yên trăm họ, vua là con Trời
nên phải tế Trời cũng như con phải nuôi cha mẹ. Hàng năm vua tế Trời là giữ lễ
làm con, khi khởi binh cáo với Trời là giữ đạo làm con. Trời là Đấng Chí Tôn,
giữ gìn vận mệnh và ban hạnh phúc cho muôn dân, nên khi tế Trời, đích thân vua
là chủ tế.” ([7])
Lễ tế Trời có ở Trung Quốc từ đời thượng
cổ, với vua Thuấn. Đến thế kỷ 12 truyền vào Việt Nam Nam
Đời vua Hùng Vương thứ sáu, người con thứ
mười tám là Tiết Liệu được truyền ngôi nhờ tìm ra cách làm bánh dầy hình tròn
và bánh chưng hình vuông để cúng trong dịp đầu xuân. Bánh dầy tượng trưng cho
trời tròn, bánh chưng
tượng trưng cho đất vuông. Vậy, vào thời Hồng Bàng, tục cúng trời đất không
dành riêng cho ai.
Chúng ta cũng thấy rằng khi đạo Cao Đài
đưa tín ngưỡng thờ Trời vào quảng đại quần chúng là phục hồi truyền thống văn
hóa dân tộc.
Nên lưu ý, người Trung Quốc tế Trời vào
ngày Đông Chí, nhưng tại Việt Nam
Đỗ Bằng Đoàn và Đỗ Trọng Huề cho biết ngày xưa tế
Trời ở nước ta như sau:
- Đời Lý: một năm làm tiểu lễ, hai năm làm trung lễ,
ba năm làm đại lễ.
- Đời Trần: không tế Trời.
- Đời Lê: tế Trời vào tháng Giêng.
- Đời Nguyễn: tế Trời vào tháng Hai. Đời Thành Thái,
vua ấn định ba năm tế một lần.
2. Lễ Vía
Trời
Đạo Cao Đài lấy ngày mùng 9 tháng Giêng làm lễ vía
Trời. Trong Đại Nam
a. Tại
sao chọn mùa xuân làm lễ vía Trời?
* Về phương diện âm
dương, ngũ hành, mùa xuân ứng với phương
Đông. Mặt trời mọc ở phương Đông báo hiệu khởi đầu một ngày, một chu kỳ
hoạt động. Lễ vía Trời vào mùa xuân ứng với phương Đông ngụ ý Tạo Hóa khởi phát
cho vạn vật sự sống.
Mùa xuân ứng với hành Mộc, màu xanh. Xuân là mùa cây cối tuôn tràn nhựa sống, đâm chồi
nảy lộc, sinh sôi nảy nở. Lễ vía Trời
vào mùa xuân ngụ ý Tạo Hóa dưỡng dục quần sinh tăng trưởng.
* Về lý Dịch,
mùa xuân ứng với đức Nguyên của đạo
Kiền (Càn). Nguyên là đầu tiên, to tát, bao trùm mọi điều thiện. Lễ vía Trời
vào mùa xuân ngụ ý Thượng Đế là nguyên nhân đầu tiên của vũ trụ, chí đại, chí
thiện.
Nguyên cũng ứng với đức nhân. Lễ vía Trời vào mùa xuân ngụ ý Thượng Đế là đấng háo sanh, là
tình thương.
* Về mặt văn
minh nông nghiệp, trong Hồng Phạm có hai chữ giá sắc nghĩa là gieo gặt. Gieo giống vào mùa xuân và gặt hái vào
mùa thu. Lễ vía Trời vào mùa xuân ngụ ý con người cần khởi đầu gieo giống lành,
hành thiện để tiến lên đường đạo đức, tiến hóa. Qua mùa thu có lễ Hội Yến Bàn
Đào do Đức Mẹ Diêu Trì ban thưởng cho những con đã gặt hái được công quả xứng
đáng kể từ đợt gieo gặt đầu xuân. Nói khác đi, đạo Cao Đài có lễ vía Trời mùa
xuân và lễ Hội Yến Bàn Đào mùa thu là để hoàn thành chu trình giá sắc (gieo
gặt) của người tu.
b. Tại
sao chọn tháng Giêng làm lễ vía Trời?
Theo lịch nhà Hạ tháng Giêng là tháng Dần. Có câu Thiên khai ư Tý, địa tịch ư Sửu, nhân sinh ư
Dần. (Trời khai mở ở Tý, đất lập thành ở Sửu, người sinh ra ở Dần.) Lễ vía
Trời vào tháng Giêng là nhắm tới con người, ngụ ý thờ Trời thì nhớ phụng sự
người. Đó là tư tưởng nhân bản của Cao Đài, như lời Chư Tiền Khai Đại Đạo dạy:
“Thượng Đế không
kêu gọi con người phụng sự cho Thượng Đế mà con người hãy cải tạo để xây dựng
Thiên Đàng cho con người và thế giới ở tương lai…” ([8])
Tháng Giêng ứng với quẻ Địa Thiên Thái, gọi tắt là quẻ Thái, gồm
nội quái hay hạ quái là quẻ Càn, tượng trưng cho trời; ngoại quái hay thượng
quái là quẻ Khôn, tượng trưng cho đất. Lời thoán quẻ Thái viết: “Thiên địa giao nhi vạn vật thông dã…” (Trời
đất giao cảm nhau mà muôn vật thông suốt…). Chúc lành nhau đầu năm, người đời
có câu Tam dương khai thái, là mượn
hình tượng nội quái của quẻ Thái (là quẻ Càn, gồm ba hào dương) để cầu mong mọi
việc suôn sẻ, hanh thông.
Quẻ Thái tượng trưng cho sự
tốt đẹp, vì trời đất đề huề, vạn vật sinh sôi nảy nở. Lễ vía Trời vào
tháng Giêng, ứng với quẻ Thái, ngụ ý Thượng Đế ban cho vũ trụ vạn vật (trong đó
có con người) mọi điều tốt lành và trưởng dưỡng tất cả.
c. Tại
sao chọn ngày mùng 9 làm lễ vía Trời?
Về Dịch lý, trong mười con số có năm số âm là 2, 4,
6, 8, 10; và có năm số dương là 1, 3, 5, 7, 9.
Lấy năm con số theo ngũ hành, ta có:
Bốn số 1, 2, 3, 4 là số sinh, vì từ nó sẽ sinh ra các số khác: 1+5 → 6; 2+5 → 7; 3+5 →
8; 4+5 → 9. Bốn số 6, 7, 8, 9 là số thành,
trong đó 9 là số thành lớn nhất. Mà 9 = 1+3+5, là số thành của ba số sinh
dương.
Dịch lý gọi 9 là số lão dương, con số hoàn hảo.
Thế nên dùng số 9 để chỉ cho ngôi cao tột bực. Ngôi vua vì vậy gọi là cửu trùng. Triết gia Hy Lạp là Pythagore
(580-572 trước Công Nguyên) cho rằng 9 là số huyền vi bí diệu, nên bảo: Chín là số hoàn hảo, là bình phương của ba (3x3
= 9), một tam hợp hòa hài trọn vẹn. (Neuf est le nombre parfait en tant que
carré de trois qu’est la trinité de l’harmonie complète).
Lễ vía Trời vào
ngày mùng 9, vì 9 là dương, toàn thiện, hoàn hảo, ứng với ngôi Chí Tôn của càn
khôn thế giới.
d. Tại sao chọn giờ Tý làm lễ vía
Trời?
Trong mười hai
giờ của một ngày, theo âm lịch, giờ Tý (từ 23 giờ) là lúc âm cực thịnh. Âm cực
thì dương sinh. Đây là thời điểm một ngày mới bắt đầu manh nha, vũ trụ chìm
trong tĩnh mịch, thâm u, thanh tịnh nhất. Giờ Tý ứng với quẻ Phục, nhất dương
sinh (hào 1 hay hào sơ là vạch liền), mầm sống thiêng liêng khởi phát.
*
Mỗi dịp đầu xuân,
khi thiết lễ vía Trời vào giờ Tý, ngày mùng 9 tháng Giêng, chúng ta nên nhớ đến
những ý nghĩa biểu tượng của giờ, ngày và tháng. Mỗi lần hành lễ vía Trời chúng
ta ý thức đây cũng là ghi dấu một khởi
hành cho chúng ta trong năm mới trên đường tu học và hành đạo. Chúng ta cũng
nhớ đến giá sắc. Đầu xuân chúng ta
bắt đầu gieo trồng công quả, nhận lãnh việc đạo, sang thu ta hân hoan chầu lễ
Đức Mẹ trong Hội Yến Bàn Đào, dâng trình Mẹ kết quả tu học của những đứa con áo
trắng hiếu thảo Kỳ Ba.
Cơ Quan Phổ Thông Giáo Lý
23-02-1991
ĐƠN TÂM
Trích SỨ MẠNG ĐẠI
ĐẠO TAM KỲ PHỔ
ĐỘ
Nhà xuất bản TÔN GIÁO (Hà Nội 2012), tr. 43-49.
Quyển 40.2 trong Chương Trình Chung Tay Ấn Tống Kinh Sách Đại Đạo
Kỷ niệm bốn năm hoằng pháp (tháng 6-2008 / tháng 6-2012)
