Thứ Tư, 15 tháng 3, 2017

ĐƯỜNG VỀ THẦY 6/7

Tình thương là phép lạ vô biên
Con người vốn có tính hiếu kỳ, ưa chuyện lạ. Trong lĩnh vực tín ngưỡng tôn giáo cũng không ít tín đồ trông mong những sự diệu kỳ, những nhiệm mầu, những phép lạ để phấn chí tu hành. Nhưng có ngờ đâu những phép lạ vẫn ở trong cuộc sống đời thường mà người thường không hay biết, đến khi các bậc minh triết, các Đấng thiêng liêng chỉ ra thì con người biết phép lạ chính là tình thương.
Đức Mẹ Diêu Trì dạy:
Hỡi nữ phái, tình thương cao cả
Tình thương là phép lạ vô biên
San bằng mọi lẽ chinh nghiêng
Lấp bằng những hố tư riêng nơi lòng.([1])
Vậy tình thương là gì? Phép lạ của tình thương như thế nào? Làm sao để san bằng mọi lẽ chinh nghiêng và lấp bằng những hố tư riêng nơi lòng? Chúng ta sẽ nghiệm suy trong cuộc sống đời thường để tìm ra những phép lạ của tình thương.
Có lẽ không một ngôn từ nào có thể mô tả vẹn toàn cái thực thể nơi tâm hồn của con người mà chúng ta gọi là tình thương. Chúng ta chỉ có thể cảm nhận nó bằng trực giác của một tâm hồn cảm nhận một tâm hồn, giống như một hồn thơ cảm nhận một hồn thơ.
Đứa trẻ còn nằm nôi chưa hiểu được tiếng nói của mẹ nhưng đã cảm nhận được lằn điển với tình thương bao la của mẹ thâm nhập vào tâm hồn rất hồn nhiên của đứa trẻ. Đây là trực giác cảm nhận tình thương. Trong tinh thần đó, thay vì thuyết lý, bài viết này gồm những câu chuyện về tình thương - những câu chuyện được chép lại trong sách vở, truyền lưu trong dân gian, và chứng kiến trong thực tế hiện tại - giúp chúng ta cảm nhận tình thương là phép lạ vô biên.
1. Tình thương bảo vệ sự sống
Không như bảy mươi hai phép thần thông của Tôn Ngộ Không hay các phép lạ của Phật Tiên, Thánh Thần trong Tây Du Ký, trong truyện Phong Thần, v.v... phép lạ của tình thương âm thầm nhưng rất lạ và có công năng diệu dụng thật bao la rộng lớn. Đó là bảo tồn, duy trì, và phát triển sự sống. Nếu không có tình thương thì sự sống không còn và thế giới sẽ bị tiêu diệt. Thầy dạy:
“Sự thương yêu là giềng bảo sanh của càn khôn thế giới.” ([2])
Nếu không có tình thương thì người mẹ không thể nuôi người con, thú mẹ không thể nuôi thú con với muôn ngàn hy sinh gian khổ. Về tình thương người mẹ, chúng ta đã quá thông hiểu, cảm nhận; nhưng qua tình thương của loài vật, chúng ta càng thấy rõ cơ mầu nhiệm của Tạo Hóa.
Thuở thiếu thời sống ở vùng nông thôn, tôi chứng kiến cảnh gà mẹ nuôi nấng và chăm giữ đàn con rất là lý thú. Mỗi sáng gà mẹ túc túc dẫn đàn con ra vườn, rồi gà mẹ ra sức dùng hai chân bươi đất để tìm thức ăn; khi có thức ăn liền túc gọi đàn con đến ăn, rồi đi bươi tìm chỗ khác. Vừa tìm thức ăn gà mẹ vừa cảnh giác, chăm giữ đàn con, thoáng có bóng mèo chó, quạ diều xuất hiện từ xa liền túc đàn con quy tụ lại rồi xòe cánh ôm giữ vào mình, và quyết liệt hy sinh chống cự, che chở đàn gà con khỏi bị xâm hại.
Con mèo đêm đêm đi tìm mồi, khi được mồi tha về giao cho con. Mèo mẹ nằm trông con ăn hoặc giỡn mồi, khi hết mồi lại đi tìm mồi khác.
Người ta thường bảo dại như trâu, nhưng đàn trâu bầy sống trên núi rất tinh khôn và đoàn kết thương nhau. Vùng núi cao ngày xưa có nhiều cọp dữ thường bắt trâu và các loài thú khác ăn thịt, thế nên ban đêm bầy trâu tự sắp xếp trâu con và trâu ốm yếu vào giữa, còn trâu to khỏe nằm quanh vòng ngoài, đơm sừng ra để bảo vệ. Khi có cọp dữ, bầy trâu xúm nhau tấn công, cọp cũng phải thua chạy.
Loài cọp tuy dữ nhưng không nỡ ăn thịt con và cũng thương con, nuôi con khôn lớn. Đức Lý Trường Canh Thái Bạch Kim Tinh Giáo Tông Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ dạy:
“Gà mẹ tuy không vú nhưng đã nuôi sống được bầy con. Nơi rừng già, cọp, beo, sư tử, gấu, là những loài thú dữ, nhưng dữ với ai, chớ còn tình thương đã chứa đầy trong lòng của thú mẹ dưỡng dục đàn con.” ([3])
Nói chung loài vật đều có tánh linh, đều có tình thương mới bảo vệ được sự sống, giống nòi. Sau đây là một câu chuyện cảm động.
Ông nọ bắn súng rất giỏi và say mê săn bắn. Bữa nọ, ông cầm súng vào rừng săn thú, nhưng đi gần nửa buổi rồi mà chưa gặp con thú nào. Bất chợt ông nhìn lên ngọn cây thấy một con khỉ mẹ bồng đứa con nhỏ đang chuyền trên cành. Ông giương súng lên ngắm mà nó mải lo kiếm trái ăn nên không thấy người sắp bắn mình. Khi súng nổ thì nó bị thương nặng, máu đổ từ trên cây tưới xuống gốc cây đỏ tươi. Linh tính biết không sống nổi nên nó ẵm con mà chuyền lần xuống đất, trông rất mệt nhọc vì ra quá nhiều máu. Vừa tới đất nó nhướng cổ về phía non cao, ré lên mấy tiếng thảm thiết để kêu chồng nó xuống.
Người thợ săn núp bên gốc cây theo dõi từng động tác, xem thử con khỉ làm gì. Một chặp sau con khỉ đực từ trên núi phóng xuống. Khỉ cái yếu mệt, nặng nề lê lại gần chồng và trao đứa con qua tay chồng. Rồi nó ráng đi tìm một cái lá to, chằm thành đài và kê vào vú để nặn sữa, ráng nặn hết sữa cho đầy đài rồi trao cho khỉ đực cầm để cho con uống. Xong xuôi, nó từ từ ngã xuống và kêu lên một tiếng cuối cùng trước khi chết.
Theo dõi đến đây người thợ săn toát mồ hôi dầm dề và bủn rủn cả chân tay vì xúc động. Ông thấy rõ khỉ mẹ có tình thương con, biết suy nghĩ tính toán chẳng khác con người. Ông hối hận đã giết nó, cướp đi mạng sống của nó, làm cho chồng vợ lìa xa, mẹ con phân lìa. Ông thấy mình là người quá độc ác và thành tâm sám hối, hứa nguyện với Trời Phật từ đấy trở đi sẽ không săn thú nữa, và ăn chay mãi đến cuối đời.
Trên đây là nói về tình thương ở loài động vật, còn thực vật thì sao? Thực vật có cần tình thương không ?
Kinh sách Cao Đài nói tới bát hồn,([4]) như trong bài Phật Mẫu Chơn Kinh:
Càn khôn sản xuất hữu hình
Bát hồn vận chuyển hóa thành chúng sinh.
Hay hai câu mở đầu bài kinh cúng cửu thứ chín:
Vùng thoại khí bát hồn vận chuyển
Tạo Hóa Thiên sanh biến vô cùng.
Trong bát hồn thì hồn thứ hai gọi là thảo mộc hồn. Như vậy cây cỏ không phải là giống vô tri, chúng có sự sống và cũng biết cảm nhận. Câu chuyện đáng nhớ sau đây, do một giáo viên người Mỹ kể lại, cho thấy cây cỏ cũng cần có tình thương để phát triển:
Ngày ấy, tôi dạy mẫu giáo tại một ngôi trường nhỏ nằm gọn trong khuôn viên của một tòa nhà ba tầng xinh đẹp. Mỗi sáng, cứ đúng 9 giờ, tất cả học sinh lại tụ tập trong căn phòng lớn, bắt đầu một ngày mới bằng bài thể dục. Hơn năm mươi đứa trẻ, ba đến sáu tuổi, ngồi san sát trên những chiếc ghế xinh xắn đủ màu đặt trên thảm dày.
Một buổi sáng, cô hiệu trưởng đến gặp các học sinh trong căn phòng lớn. Cô nói: “Hôm nay chúng ta sẽ làm một thí nghiệm mới.” Giơ cao hai cây thường xuân (ivy) bé xíu đựng trong hai cái chậu con giống hệt nhau, cô hỏi: “Chúng ta có hai cây con giống hệt nhau, phải không?” Bọn trẻ đồng thanh đáp: “Dạ phải.”
Cô hiệu trưởng giải thích: “Chúng ta sẽ nuôi dưỡng hai cây con này theo cùng chế độ ánh sáng, tưới nước, nhưng chăm sóc khác nhau. Chúng ta sẽ theo dõi xem điều gì sẽ xảy ra. Chậu cây thứ nhất đặt trong nhà bếp, cách xa chúng ta, không ai trò chuyện với nó, khen tặng nó. Chậu cây thứ hai đặt ngay trong phòng này. Từ nay trở đi, chúng ta sẽ đối xử với chậu cây thứ hai như một người bạn. Mỗi ngày chúng ta sẽ hát cho bạn ấy nghe, sẽ nói cho bạn ấy biết bạn ấy rất xinh đẹp và chúng ta rất yêu quý bạn ấy. Chúng ta luôn chúc bạn ấy mọi điều tốt đẹp.”
Bốn tuần sau tôi và bọn trẻ rất ngạc nhiên. Cây thường xuân trong bếp yếu ớt, mảnh khảnh, chẳng lớn được tí nào. Còn cây đặt trong phòng lớn, được nghe những lời yêu thương dịu dàng, được bọn trẻ hát cho nghe mỗi ngày, đã lớn gấp ba với những chiếc lá xanh biếc tràn đầy nhựa sống.
Bấy giờ cô hiệu trưởng đem chậu cây thứ nhất trong bếp ra đặt bên cạnh chậu cây thứ hai trong phòng lớn, để cả hai chung hưởng sự chăm sóc yêu thương của bọn trẻ. Ba tuần sau, chậu cây thứ nhất đã lớn gần bằng chậu cây thứ hai. Bốn tuần sau, cả hai lớn mạnh như nhau.
Tôi nhớ mãi bài học này và rút ra quy luật: Không có tình thương thì chẳng sinh vật, thực vật nào phát triển được.([5])
Trong một phạm vi rộng hơn với thế giới nhân loại và cộng đồng xã hội thì tình thương cũng là yếu tố tiên quyết để bảo vệ sự sống còn, tồn tại và phát triển.
- Nếu không có tình thương đồng bào thì những nước nhỏ khi bị nước lớn xâm lược, đàn áp bóc lột, dân tình khổ sở, không ai chịu hy sinh đứng lên để tìm đường cứu nước, cứu nguy dân tộc.
- Nếu không có tình thương nhân loại thì nạn nhân chiến tranh không có ai đứng ra giúp đỡ, cứu sống.
- Nhờ có tình thương nhân loại mà khi thiên tai, dịch bệnh khủng khiếp, sức lực một nước không đảm đương nổi thì luôn được cộng đồng quốc tế giúp sức.
- Nhờ có tình thương nhân loại mà các nhà đạo học, khoa học, triết học, chính trị, tôn giáo đã hy sinh suốt đời để khám phá, để xây dựng những phát minh, những công trình cứu nguy nhân loại và giúp cho nhân loại phát triển, thăng tiến cả thể xác và tinh thần, vật chất và tâm linh.
- Không những tình thương nhân loại mà còn mở rộng tình thương đến vạn loại chúng sinh. Ngày nay con người tiến bộ đã biết sự sống là sáng tạo vô cùng kỳ diệu của Tạo Hóa đã trải qua qua hàng tỷ năm mới có được, nên quốc tế đã có những luật pháp để bảo vệ những loài động vật, thực vật quý hiếm, không để chúng tuyệt chủng.
- Nếu tình thương nhân loại không thắng được tham vọng con người thì nhân loại sẽ đi vào cơ tự diệt gần kề. Cụ thể như các nước giàu với nền công nghiệp lớn mà không chịu cắt giảm khí thải CO2 thì địa cầu sẽ nóng thêm lên, các biển băng tan ra, mực nước biển dâng lên nhận chìm nhiều vùng lãnh thổ, dân không có đất sinh sống, ngoài ra còn gây bão lụt hạn hán khủng khiếp. Đây là hiểm họa của nhân loại mà các nhà khoa học đã dự báo chính xác. Gần đây diễn ra nhiều hội nghị về biến đổi khí hậu ([6]) rất quy mô, tập trung rất nhiều nguyên thủ quốc gia, nhưng vẫn còn nhiều khó khăn khi tìm kiếm sự đồng thuận cam kết thực hiện những biện pháp cần thiết bảo vệ sự sống toàn cầu.
- Nếu tình thương nhân loại không thắng được tham vọng con người thì nhân loại sẽ bị vĩ lò nguyên tử sắp hàng chờ thiêu. Bởi vì một số cường quốc dự trữ hàng ngàn đầu đạn hạt nhân, sẵn sàng trên bệ phóng mà nhắm sẵn mục tiêu, chiến tranh nguyên tử sẽ nổ ra bất cứ lúc nào nếu lòng người không được lương tâm kềm chế.
2. Tình thương là phép lạ, san bằng mọi lẽ chinh nghiêng, lấp bằng những hố tư riêng nơi lòng
Trong câu chuyện đạo hiếu thời xưa, Mẫn Tử Khiên mồ côi mẹ, cha có vợ kế. Người mẹ kế bảo bọc hai con mình mà hất hủi Mẫn Tử Khiên. Một hôm cha đi dạo, Mẫn Tử Khiên theo đẩy xe nhưng trời rét, áo không đủ ấm và lạnh run nên sảy tay suýt té. Người cha nhìn thấy tình cảnh như vậy mới hay biết vợ kế hất hủi Mẫn Tử Khiên, liền nổi giận quyết định bỏ vợ. Mẫn Tử Khiên liền quỳ lạy khóc lóc xin cha xét lại nguồn cơn vì mẹ còn một mình con chịu khổ, nếu mẹ đi cả ba anh em con phải chịu cơ cực. Từ sự hy sinh và tình thương bao la như vậy làm cho cha phải xót xa nghĩ lại. Mẹ kế nghe vậy cũng tỉnh ngộ và thay đổi tính tình, không còn ích kỷ riêng tư như từ lâu mà đổi ra lòng thương đều cả con sinh và con ghẻ, đem lại hạnh phúc chan hòa cho cả nhà. Đây là phép lạ của tình thương.
Sau đây là câu chuyện thương tâm của thời nay: Đất nước Syria bị chiến tranh tàn phá trong mấy năm liên tiếp đã cướp đi mạng sống nhiều ngàn người. Dân chúng phải tìm đường lánh nạn, vượt biển, vượt biên giới để đến các nước châu Âu. Nhưng các nước châu Âu đều đóng cửa biên giới, không tiếp nhận làn sóng người di cư, vì sợ gánh nặng kinh tế và sợ hơn cả là những kẻ khủng bố trà trộn vào làn sóng di cư sẽ phá hoại đất nước mình.
Những người tỵ nạn bị chìm tàu chết đuối rất nhiều. Trong số ấy có một gia đình xuất phát từ thị trấn Kobani, phía bắc Syria, gần biên giới Thổ Nhĩ Kỳ. Gia đình này chết cả bà mẹ và ba đứa con, chỉ còn người cha là Abdullah Kurdi sống sót. Con trai út của người đàn ông đau khổ này mới ba tuổi, tên là Aylan Kurdi. Xác bé bị sóng đánh trôi dạt vào bờ biển Bodrum, khu nghỉ dưỡng nổi tiếng phía tây nam Thổ Nhĩ Kỳ. Ngày 02-9-2015, nhà báo Sakir Khader chụp được ảnh bé Aylan nằm chết úp mặt trên cát và đưa ngay tấm ảnh lên Twitter. Hình ảnh rất thảm thương này lập tức được chia sẻ rộng khắp trên mạng xã hội với tốc độ chóng mặt và tạo thành hiệu ứng làm chấn động cả thế giới khiến cho nhiều nước châu Âu phải thay đổi chính sách, chịu mở cửa biên giới để tiếp nhận và tổ chức cứu trợ làn sóng những người tị nạn... Đây quả là phép lạ của tình thương.
3. Tình thương là phép lạ để tiến hóa tâm linh
Tình thương không chỉ là phép lạ để bảo vệ sự sống, cảm hóa con người, cải tạo thế gian hầu tạo nên cảnh an vui hạnh phúc đại đồng tại thế mà tình thương còn là phép lạ để giải thoát tâm linh, thăng tiến trên con đường hội hiệp cùng Thầy, cùng chư Phật nơi Bạch Ngọc Kinh, nơi cực lạc niết bàn.
Thầy dạy:
“Sự thương yêu là chìa khóa mở tam thập lục thiên, cực lạc thế giới và Bạch Ngọc Kinh. Kẻ nào ghét sự thương yêu thì chẳng hề qua khỏi cửa luân hồi.” ([7])
Thầy là sự thương yêu và lẽ hằng sống. Đạo là sự sống, tình thương và lẽ thật. Nếu lòng người không có tình thương, sự sống và lẽ thật thì không thể ở cùng Thầy.
Thầy dạy:
Con có thánh tâm sẽ thấy Thầy
Thầy là Cha Cả của Đông Tây
Tây Đông dầu biết hay không biết
Thì đức háo sanh cũng thế này.([8])
Nếu lòng người còn chứa sự ganh ghét thù hận thì không được Thầy ở cùng.
Thầy dạy:
Người nào còn thị còn phi
Thì Thầy cũng phải xa đi cho rồi.([9])
Không có Thầy thì ma quỷ sẽ xen vào xúi chúng ta làm điều tội lỗi, sẽ phải chịu luật nhân quả luân hồi để đền tội.
Đức Ngô Cao Tiên dạy:
Không Thầy ma quỷ xôn xao
Có Thầy Thiên Sứ ra vào tới lui.([10])
Để minh chứng thêm cho vấn đề tiến hóa, thoái hóa của tâm linh hay là siêu đọa trong giáo lý tôn giáo, dưới đây chúng tôi xin trích dẫn tài liệu có tính cách khoa học:
Marcel Bohrer là tác giả quyển Thông Thiên Học Dẫn Giải. Chương II (Các Cõi Của Vũ Trụ Và Các Thể Của Con Người), ông giảng giải về hào quang (aura) như sau:
“Hào quang là toàn thể các thể tinh vi của con người. Đôi khi, danh từ nầy chỉ cái phần các thể ấy vượt ra khỏi xác thân.
Hình dáng, màu sắc của nó tùy s tiến hóa của mỗi người. Ai thấy nó được thì biết trình độ tiến hóa của người ấy như thế nào.” ([11])
Nói về hào quang của con người, một tài liệu cho biết:
“... sự phối hợp của năng lượng vật chất nuôi dưỡng cơ thể và năng lượng của vũ trụ tạo thành một năng lượng sinh học luân lưu trong cơ thể, biến đổi thành bức xạ hào quang bao quanh cơ thể người, bức xạ dao động với tần số khác nhau tùy thuộc vào cảm xúc, ý thức, vào những thời điểm khác nhau. Bức xạ hào quang thuộc dạng phi vật chất, vô hình đối với con người, bức xạ có bước sóng l < 400mm và l > 700mm, biểu trưng cho ý thức. ([12])
Tài liệu dẫn trên có nói tới thuật ngữ khoa học bước sóng. Bước sóng (wavelength) là khoảng cách giữa hai đỉnh sóng âm thanh hoặc sóng điện từ (điểm mà sóng đạt giá trị lớn nhất), hoặc tổng quát là giữa hai cấu trúc lặp lại của sóng, tại một thời điểm nhất định. Bước sóng thường được viết tắt bằng chữ Hy Lạp lambda, ký hiệu là λ., như minh họa dưới đây:


Liên quan tới hào quang, một thuật ngữ khoa học khác được tạo ra vào năm 1939 là kỹ thuật chụp ảnh Kirlian (Kirlian photography), sau khi vợ chồng nhà khoa học người Nga là ông Semyon Davidovich Kirlian (1898-1978) và bà Valentina Khrisanovna Kirlian (qua đời năm 1972) tình cờ phát minh kỹ thuật chụp được ảnh hào quang.


Tài liệu đã dẫn cho biết:
“Nhà khoa học Nga Kirlian đã thiết kế máy chụp ảnh gọi là Kirlian phóng xạ ký 75 và phóng xạ ký 80, cho phép chụp ảnh được mọi sự vận hành của các cơ quan trong cơ thể qua năng lượng tâm lý, thể hiện được sự tồn tại bức xạ hào quang, đồng thời màu sắc của phim chụp thể hiện được sự khác nhau với tần số dao động. Chẳng hạn với cảm xúc tiêu cc (như hận thù, ghen tỵ, sợ hãi...) tương thích với tần số thấp, năng lượng thấp, ảnh chụp có màu xám, lốm đốm vết đen. Trái lại, khi một người ở tâm trng hân hoan, tốt bng, bao dung thì người đó đang vận hành dòng năng lượng cao, tần số cao thì bức xạ hào quang cho ảnh chụp có sắc màu rc rỡ, đẹp đẽ.” ([13])
Như vậy nếu con người luôn luôn có những tư tưởng hướng thiện, tốt lành, lạc quan thì lớp hào quang có màu sắc rực rỡ đẹp, tinh khiết, có tần số rung động cao để linh hồn nương đó siêu xuất thế gian tiến lên những quả địa cầu cao hơn hoặc hưởng cảnh cực lạc niết bàn tại thế.
Ngược lại, với tư tưởng hận thù, xấu xa, bi quan cứ tiếp diễn thì lớp hào quang bẩn xỉn và có nhiều vệt đen sẽ cố kết lại thành một vòng vô minh làm cho linh hồn con người phải chịu khổ đau sầu não. Đây là cảnh địa ngục tại trần gian; khi chết linh hồn sẽ đầu thai xuống những quả địa cầu thấp hơn, nếu trở lại làm người thì sẽ khổ hơn, có khi còn xuống làm con vật tùy theo vòng vô minh nghiệp chướng.([14])
4. Tình thương do đâu mà có? Vì sao mất đi? Muốn bảo tồn phải làm thế nào?
Nền khoa học hiện đại cực kỳ tiến bộ trên nhiều lĩnh vực nhưng riêng về lĩnh vực tâm linh thì hình như khoa học chỉ mới đặt nền tảng bước đầu hình thành các bộ môn như khám phá tiềm năng con người, cận tâm lý học (parapsychology), siêu hình học (metaphysics), v.v... Nếu hỏi tình thương do đâu mà có thì có lẽ khoa học cũng chưa có câu trả lời chính xác.
Các tôn giáo có nhiều cách lý giải, ngôn từ mô tả khác nhau nhưng tựu trung cũng cùng một nguyên lý, đó là điểm tâm linh của Tạo Hóa, của vũ trụ, của Thượng Đế, của Đấng tối cao phú bẩm nơi tâm của mỗi con người và chúng sinh, thế nên con người có ý thức đạo đức, có tình thương, sự sống và lẽ thật.
Điểm tâm linh đó gọi là Phật tính, Thượng Đế tính, tiểu linh quang, linh hồn, atman, lương tâm, v.v...
Nhưng rồi lục dục thất tình, tham sân si tạo nên màn vô minh che lấp làm cho mờ tối điểm tâm linh đó. Hễ lòng tham dục càng cao độ thì màn vô mình càng dày đặc, điểm tâm linh càng mờ tối. Tình thương, sự sống, lẽ thật sẽ mất dần, và khi lương tâm mất thì con người sẽ làm nhiều điều độc ác, tội lỗi khôn lường.
Để phục hồi và bảo tồn điểm tâm linh, Phật tính, Thượng Đế tính nơi con người chỉ có cách phải tu. Mỗi tôn giáo có nhiều pháp môn nhưng muốn đạt kết quả thì hành giả phải đủ đức tin, kiên trì thực hiện đúng pháp môn để phá màn vô minh cho mây tan trăng hiện, cho tâm linh được tỏa sáng.
ĐỨC THUẦN



([1]) Trung Hưng Bửu Tòa, 15-8 Giáp Thìn (Chủ Nhật 20-9-1964).
([2]) Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, quyển 2, đàn ngày 11-01-1930.
([3]) Thánh tịnh Ngọc Minh Đài, 15-01 Đinh Mùi (Thứ Năm 23-02-1967).
([4]) Cao Đài Từ Điển của Đức Nguyên Nguyễn Văn Hồng giải thích: Bát hồn là tám đẳng cấp tiến hóa của linh hồn, nên còn được gọi là bát phẩm chơn hồn. Tất cả chơn linh trong càn khôn vũ trụ (gọi là vạn linh) được chia làm tám bực tiến hóa cao thấp khác nhau, kể từ thấp lên cao:  Kim thạch hồn; Thảo mộc hồn; ƒ Thú cầm hồn; Nhơn hồn; Thần hồn; Thánh hồn; Tiên hồn; ˆ Phật hồn.
([5]) Lược kể theo một bản dịch trên Internet, trích trong loạt sách Hạt Giống Tâm Hồn, chuyển ngữ từ bộ sách Chicken Soup for the Soul danh tiếng của Mỹ.
([6]) Biến đổi khí hậu trái đất (cũng gọi là hiện tượng nóng lên toàn cầu) là sự thay đổi của hệ thống khí hậu do các nguyên nhân tự nhiên và nhân tạo gây ra.
([7]) Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, quyển II. Đàn ngày 27-10-1927.
([8]) Cơ Quan Phổ Thông Giáo Lý Cao Đài Giáo Việt Nam, 15-01 Đinh Tỵ.
([9]) Trung Hưng Bửu Tòa, 01-01 Bính Thân (Chủ Nhật 12-02-1956).
([10]) Phước Huệ Đàn, 16-3 Kỷ Hợi (Thứ Năm 23-4-1959).
([11]) http://www.thongthienhoc.com/sach.thongthienhoc.dan.giai.htm
([12]) http://www.chuabuuminh.vn/su-lieu/phat-va-thanh-chung/ 5E600A_hao_quang_duc_phatmot_thuc_tai_vo_hinh.aspx
([13]) http://www.chuabuuminh.vn/su-lieu/phat-va-thanh-chung/ 5E600A_hao_quang_duc_phatmot_thuc_tai_vo_hinh.aspx
([14]) Theo giáo lý Cao Đài, trong số bảy mươi hai quả địa cầu (thất thập nhị địa), trái đất là quả địa cầu sáu mươi tám. Quả địa cầu sáu mươi bảy tiến hóa cao hơn trái đất này rất nhiều lần. Thánh Ngôn Hiệp Tuyển, quyển I, có lời Đức Chí Tôn dạy về các quả địa cầu như sau:
- “Ðứng bực đế vương nơi trái địa cầu nầy chưa đặng vào bực chót của địa cầu sáu mươi bảy. (...) Cái quý trọng của mỗi địa cầu càng tăng thêm hoài cho tới đệ nhứt cầu...” (đàn ngày 19-12-1926)
- “... buổi chung cuộc, hồn lìa cõi trần đặng đến nơi khởi hành mà phục hồi công cán; ai giữ trọn bực phẩm thì đặng Tòa Nghiệt Cảnh tương công chiết tội, để vào địa vị cao hơn chốn địa cầu sáu mươi tám nầy.” (đàn ngày 10-01-1927)